The making of....Christmas

Onze collectie kerstornamenten voor het kerstseizoen 2022 is weer groter dan ooit. De mooiste glazen kerstdecoraties, of ornamenten, kerstversieringen of gewoon ‘kerstballen’ - hoe je ze ook noemen wilt - allemaal te zien in onze winkel of online in onze webshop. Ze worden voor ons gemaakt door tal van verschillende bedrijven. Veelal kleine familiebedrijven die al generatie lang kerst ornamenten maken maar ook wat grotere bedrijven die een doorstart hebben gemaakt na de communistische overheersing in Oost-Europa en die van een collectief verband naar zelfstandigheid zijn gegaan. Tussen de fabrieken waar wij mee werken, bestaan er natuurlijk verschillen: in stijl, kleurgebruik, vorm en decoraties. Maar al onze ornamenten hebben één ding gemeen: ze zijn gemaakt van glas volgens het oude procedé waarop kerstornamenten al generaties lang worden gemaakt.

De vraag hoe deze ornamenten nu eigenlijk gemaakt worden, wordt ons vaak gesteld. Je kunt je bijna niet voorstellen hoeveel mensen er aan één ornament hebben gewerkt. In februari van dit jaar – midden in de Corona tijd en nauwelijks één week voor de aanval op de Oekraïne – reisden we  naar Polen en Tsjechië om de fabrieken daar te bezoeken en het productieproces te bekijken zodat we nu goed kunnen laten zien hoe onze mooie kerstdecoraties gemaakt worden en welke reis ze hebben gemaakt voordat ze een nieuw thuis in jullie kerstboom hebben gevonden. Het werd een reis door het oosten van Europa, langs steden met een bewogen geschiedenis: Krakau, Lodz, Czestochowa en Katowice.

De mal, het proces van glasblazen en ‘getrokken’ glas

Het hele proces begint natuurlijk met het maken van de mal; dat is de vorm waarin het glas wordt geblazen om zijn definitieve vorm te krijgen. De vormen werden vroeger gemaakt door kundige houtsnijders waarna er afgietsels van werden gemaakt van metaal. In sommige fabrieken gebruiken ze de oude houten mallen nog steeds om er steeds opnieuw afgietsels van te maken. Maar voor nieuwe modellen begin het proces jaarlijks nog steeds met de tekenaar en vormgever die een vorm bedenken en driedimensionaal vormgeven. Van klei of gips en tegenwoordig ook hars of kunststof. Bestaande mallen moeten regelmatig vernieuwd worden want ze slijten natuurlijk snel door de hoge temperaturen van het glas waardoor op den duur de vormen steeds minder scherp worden.

Het glas dat wordt gebruikt voor de ornamenten komt van glasfabrieken die het glas in lange dunne buizen aanleveren. In de werkplaats zitten de glasblazers aan lange tafels, ieder aan een eigen open vuur. In de hete vlam worden de glazen buizen verhit en vervolgens in de mal gelegd. Als de mal gesloten is, blaast de glasblazer er lucht in zodat het glas zich naar mal kan vormen tot zijn definitieve vorm. In sommige gevallen worden er daarna nog stukjes heet glas tegenaan geplakt. Deze druppels heet glas worden vervolgens in een bepaalde vorm getrokken waardoor er pootjes, takjes, snaveltjes of staartjes gevormd worden.  Daar waar de vormen die in een mal ‘geblazen’ of ‘geperst’ worden allemaal hetzelfde zijn, zorgt de techniek van ‘getrokken glas’ ervoor dat elk object eigenlijk uniek te noemen is want geen enkele vorm wordt op deze manier hetzelfde. Elk ornament is zo een kunstwerk op zich.

Daarnaast zijn er ook fabrieken of glasblazers die zich specialiseren in ‘vrij geblazen glas’. Dat zijn vormen die gemaakt worden op basis van een voorbeeld waarbij de glasblazer boven een open vuur maar zonder mal een vorm in het glas blaast. Het blazen van dergelijke vrije vormen die er toch allemaal min of meer hetzelfde uit moeten zien, is een echt ambacht en de glasblazers zijn eigenlijk kunstenaars. De ornamenten die op deze manier zijn gemaakt zijn eigenlijk allemaal een beetje verschillend en zijn hierdoor ook een stuk duurder in aanschaf.

Het verzilveren van de ornamenten

Nadat de geblazen vormen hebben kunnen afkoelen op speciale rekken waar de vormen op worden gezet zodat ze allemaal los van elkaar staan, volgt de volgende fase.  Alle vormen krijgen een bad van mercuur. Ze gaan in een zilver bad zodat de binnenkant van de vorm geheel met zilver wordt bedekt. Omdat het zilver aan de binnenkant zit, is deze laag slijtvast. Bovendien biedt ze extra glans en diepte aan de verflagen die in de volgende fase op de buitenkant van het ornament worden aangebracht. Na het mercuriseren van de vormen, moeten deze weer goed drogen. De fabrieksgangen staan dan ook vol met rekken vol verzilverde vormen die er staan te drogen en die wachten op de volgende stap in het proces.

Het decoreren van de kerstornamenten, de kunst van het versieren

Wanneer het mercuur opgedroogd is, gaan de vormen naar de afdeling waar ze worden beschilderd. Het beschilderen vergt niet alleen creativiteit maar ook een vaste hand. De ornamenten worden per model dagenlang door vlijtige handen beschilderd. De ene dag zijn de koolmeesjes aan de beurt, de volgende dag zijn het de luchtballonnen.  Op de decoratie afdelingen zul je geen airbrushes of verfspuiten tegenkomen. Hier worden met eindeloos geduld en precisie, laag voor laag de kleuren per ornament aangebracht waarbij er altijd een voorbeeld in het zicht staat. Geen wonder dat geen oogje hetzelfde is en dat er subtiele verschillen tussen alle kerstballen zijn. Voor de leek bijna onzichtbaar maar als je goed kijkt zijn ze er wel degelijk en dat is dan ook de grote charme van dit traditionele handwerk. Maar met alleen het beschilderen is het decoreren natuurlijk nog niet afgelopen. Nadat de basis verflagen zijn aangebracht, volgen de details in de vorm van glitter streepjes, een paillet hier, een glinsterend steentje daar. Opnieuw gaat elk ornament door de handen van de veelal vrouwelijke teams die het werk van jongs af aan hebben geleerd en die met eindeloos geduld dag in dag uit de kunst van het versieren uitoefenen.

De eindmontage

Eenmaal beschilderd en gedecoreerd en aan de lucht gedroogd, is het tijd voor de finale afwerking. Het ophangsysteem aan de bovenkant of de clip aan de onderkant, worden hier op de ornamenten gezet. Stuk voor stuk gaan alle ornamenten weer door de handen van de mensen op de montage afdeling waarna ze klaar zijn om in een doosje te worden verpakt. Soms met meerdere stuks in één doos, soms in kleine individuele verpakkingen waarbij ze met grote zorg in vloeipapier worden gewikkeld. Dan pas, na al deze stappen zijn ze klaar om hun reis te beginnen.

Je kunt je voorstellen dat tijdens het dit arbeidsintensieve productie proces, het risico op beschadiging, op het breken van een ornament, heel groot is. We hebben op onze bezoeken aan de fabrieken dan ook vele dozen gezien met ornamenten waarmee het tijdens het productieproces niet zo goed is afgelopen. Het is het risico van het glasblazers vak, maar gelukkig gaat het door de grote discipline die bij alle fabrieken heerst, meestal wel goed.  Eenmaal goed verpakt is er nog de laatste gevaarlijke horde die genomen moet worden voordat ze hun bestemming zijn, het transport over land of door de lucht dat eigenlijk nog wel het grootste gevaar vormt. Als ze kapot aan zouden komen dan zouden al die inspanningen, al die noeste arbeid van zovelen, voor niets zijn geweest.

Pas als je dit hele proces hebt gezien - de toewijding, de liefde voor het product en de aandacht die aan elke stap wordt besteed - en wanneer je je realiseert dat er minstens 7 mensen met elke hun eigen specialisme aan één ornament hebben gewerkt, dan besef je hoe bijzonder die ene kerstbal eigenlijk is en kun je deze echt op zijn waarde schatten wanneer hij uiteindelijk op zijn eindbestemming is aangekomen....in een prachtig versierde kerstboom ergens op deze wereld.